Het is niet meer wat het was. (Of toch wel?)

“Ik slaap met het lidwoord het"

Een aansteker, de afstandsbediening, zeep en zelfs internet kunnen er niet tegen op. Er is weinig dat een mens dagelijks zo vaak gebruikt als het lidwoord het. En toch wordt het bedreigd. Steeds meer mensen hebben de neiging om het te vervangen door de. Dat maakt het correct leren van het Nederlands er niet gemakkelijker op, ervaren ook de studenten van de taalcursussen Nederlands aan het Stedelijk Centrum voor Volwassenenonderwijs (SCVO). "Als zelfs de politie de vragen fout stelt, hoe leer ik dan goed Nederlands?"

Door Dominique Verschuren

Waarschijnlijk kun je je het zelf niet meer herinneren, maar de meeste kinderen doen er langer over om het correct gebruik van het lidwoord het onder de knie te krijgen. Dat is ook niet vreemd. Slechts amper een kwart van alle zelfstandig naamwoorden vormt een paar met het. Voor mensen die niet in het Nederlandstalig gebied zijn geboren en op volwassen leeftijd controle moeten zien te krijgen over deze taal is het een taalkundige demon. Florian uit Kameroen: "Ik doe mijn best om het te gebruiken, maar dat maakt mijn Nederlands wel... gebroken. Want als ik midden in een zin zit, moet ik bij een woord altijd nadenken of het het of de is."

De worsteling met de Nederlandse lidwoorden is eigenlijk een veldslag met het gezonde verstand. Er zit namelijk geen logica achter, weet ook Celena uit Polen: " Is het een probleem voor mij? Enorm! Er zijn geen regels. Je moet het gewoon blokken. Neem bijvoorbeeld het meisje. Dat is toch raar, want een meisje is toch duidelijk feminien. Hoe komt het dan dat het het is? En een vrouw is wel de vrouw." Zoals iedere migrant nemen ook deze studenten ieder hun eigen bagage mee. En in die rugzak zit ook hun eigen taal. Svetlana uit Rusland: "In het cyrillisch heb je geen lidwoorden. Je zegt gewoon meisje in plaats van het meisje. Je kunt dat niet vergelijken met het Nederlands. Je kunt het alleen leren door het te leren, leren, leren. Lidwoorden zijn dan ook voor mij het moeilijkste."

Het heeft nogal een bezwaarlijke reputatie. Regels zijn er niet, dus dan komt het aan op stom reproductiewerk. Sommige studenten gaan hierin vrij ver. "Er zijn niet heel veel woorden met het," zegt Florian. "Om het te onthouden moeten we in de les iedere maand tien woorden opschrijven met het. Blaadjes met het-woorden hangen boven mijn bed. Ik slaap met het. (lacht)"

Het goede voorbeeld van de politie

Fred Weerman, hoogleraar Nederlandse taalkunde aan de Universiteit van Amsterdam, beweert dat vooral niet-moedertaalsprekers een grote invloed hebben op de ontwikkeling van een taal. Letterlijk zegt hij: "Als je bij wijze van spreken leerders toetst op een heleboel woorden en of ze de of het gebruiken, dan is het inderdaad zo dat late leerders, mensen die het Nederlands op latere leeftijd zijn gaan leren, dat die veel vaker fouten blijven maken in het goed gebruik van het. Dat ze gemakkelijker een woord als de zullen benoemen terwijl dat volgens het standaard Nederlands een het-woord is."

Dit feit voorleggen aan ons panel is als vloeken in de kerk; zij het wel met argumenten onderbouwd. Celena: "Als ik babbel met een vriendin dan is zij ook niet zo attent op het. Dan hoop je van die vriendin iets te leren, maar dat valt tegen. En die vriendin komt niet uit Polen, hè, die komt uit Vosselaar! Zij gebruikt het Nederlands ook anders dan het zou moeten zijn. Dus ik geloof niet die professor. Het ligt gewoon aan je educatie en wat heb je van je ouders meegekregen? Ben je dikwijls gecorrigeerd geweest door je ouders? Dan krijg je automatisch reactie op je taal. Soms durven mensen ons niet te corrigeren. Dan weet je dus ook niet of je het wel of niet goed doet."

Het Nederlands kent met andere woorden ook de nodige geheimen voor vele Vlamingen. Correct taalgebruik is niet iedereen gegeven, de regels kennen waarom iets gezegd wordt zoals het gezegd hoort te worden is helemaal een gepuzzel. Op haar werk praat Jashma uit Nepal vooral met oorspronkelijk Belgen: "Soms vraag ik hen als ik in de war zit waarom iets op een bepaalde manier is in de taal. Dan kunnen ze dat niet uitleggen. Of ze zeggen iets en dan vraag ik: 'Is dat juist hoe jullie dat zeggen?' En dan zeggen ze: 'Eigenlijk is dat niet juist, maar het is een dialect.'"

Weerman onderkent dat er zeker nuances bestaan en dat die vooral te maken hebben met de omgeving waarin je het Nederlands oppakt: "Het Nederlands van prinses Maxima die de hele dag omringd is door mensen die uiterst correct Nederlands spreken is uiteraard anders dan een migrant die in een etnische wijk in Amsterdam of Antwerpen woont. Maar daartegenover klopt het zeker ook dat Nederlanders en Vlamingen de nodige fouten maken." En dan hebben we het natuurlijk niet over meanderende volzinnen uitgesproken door een welbespraakte politicus of dichter. Het gaat gewoon over dagdagelijks taalgebruik. Misschien dat de meesten onder ons er niet eens meer van opkijken, maar voor sommigen tast verkeerd taalgebruik zelfs het gezag aan. Beek uit Afghanistan: "Ik werd ooit gestopt door de politie en hij vraagt mij: 'Hoe is jouw naam?' Ik schrok! Hoe is jouw naam? Datbegreep ik niet. Ik had geleerd: Wat is jouw naam? of: Hoe heet jij? Als zelfs de politie de vragen fout stelt, hoe leer ik dan goed Nederlands?

Geef meer aandacht aan je taal

Hengelen naar de reden waarom zoveel mensen de taal verkeerd gebruiken blijft een kwestie van gissen. Toch komt ons panel zelfverzekerd aanzetten met argumenten. Zoals de bevolking zich etnisch vermengd zo nestelen ook woorden uit andere talen zich gerieflijk in het Nederlands. Celena: "Ik denk dat het probleem meer het Engels is. Het Nederlands is besmet met het Engels. En mensen worden ook lui, doen te weinig moeite om nog aandacht te geven aan hun taal. Het leven gaat te rap, te snel, en niemand geeft aandacht aan de kleine details. Iedereen doet dat."

               

Ook al is het Nederlands niet hun moedertaal toch blijken de studenten opmerkelijk gehecht te zijn aan het. Op de vraag of het onzijdig lidwoord moet verdwijnen wordt dubbel geantwoord. Eric uit Kameroen heeft zo zijn twijfels: "Het vervelende is dat je niet weet waarom je de ene keer de en andere keer het moet gebruiken. Dat zou ik heel graag willen weten. In die zin zou het niet erg zijn als het zou verdwijnen." En toch... aan de andere kant heeft het onzijdig lidwoord al diep wortel geschoten in Erics systeem: "Als ik het lidwoord het niet zou horen dan zou dat voor mij wel raar klinken." 

Zo geven de nieuwkomers in het Nederlands een frisse impuls aan de moedertaalsprekers die hun eigen taal achteloos gebruiken. Want eigenlijk is het recept heel simpel: zoals je een mooie auto of een dierbare relatie moet blijven onderhouden, zo gaat het er ook om bewust met je taal om te gaan. Florian: "Het heeft met de tijd te maken. Als je je Nederlands blijft oefenen, dan komt het wel. Zoals bij het meisje, dat wordt automatisch. Bij andere woorden is dat moeilijker. Voor mij is het dan ook geen goed idee om het af te schaffen."