Dutch actor Pierre Bokma plays his game

"Listen to me and hear what I'm saying"

Dutch actor Pierre Bokma (56) moves his chair closer. He's totally focused on the conversation and his discussion partner. To seek for confrontation, for contact seems a living condition for him. A woman falls in love with a man for less. The best Dutch actor, according to many people, is touring with Anton Chekhov's Uncle Vanja, directed by Gerardjan Rijnders. Bokma: "Someone once said to me: 'You are a magician.' Then I think: very sweet, but I wish I was. Of course I wanted to be a magician from my fifth, because then you don't have to worry anymore. Being a magician is an aim, but being the best Dutch actor... Who decides that? Do you know a 'best-Dutch-actor-meter'?"

By Dominique Verschuren

What is acting all about?
Bokma: "With the knowledge of who I am and how I move into the world, I want to convince the audience that the man who is playing is also someone else. Therefore you have to find out if there are possibilities which connect with what you think a character requires. That doesn't have to be something you use every day. If you are not a psychopath and you have to play one, then you have to wonder: What is a psychopath? Is it within my possibilities to leave a lasting impression that I am one?"

Where do you get the psychopath inside yourself?
Bokma: "A psychopath is someone who has no conscience. Then you have to consider whether you can transfer it, not only suggest."

 

Aren't that just tricks?
Bokma: "Everything is a trick. If you make a compliment to a woman and you really mean it, she doesn't believe it that easy. If you make a trick of it, she'll accept it sooner. Because she knows it is a game. If it is real and she accepts it... well... then there are other consequences on the horizon. (Laugh) In the game you play with her, she knows more than you. She anticipates on that night and other nights, or maybe never a night or a night over a year. The woman has the strings in her hand. The higher the quality of your game, the more interesting it is."

 

Do you play the same game with the audience?
Bokma: "Yes."

 

But the audience won't go to bed with you?
Bokma: "No, the audience identify themself with me, with the role and the play. They want to go far and compromise. The more the audience is ready to take distance from the intimate atmosphere, the better your work is. People consider time as one of their innermost possessions. Their time. If people forget time, they forget everything. Also their concerns."

The secret of Pierre Bokma

 

Bokma studied drama school in Maastricht, the Netherlands, between 1978 and 1982. For twenty years at the Theater Group Amsterdam, he played Richard III, Henry VI, Henry V, Hamlet, Othello... and won many Dutch prizes. In 2010, he started playing in German theaters. He was also seen in many movies. For The Chosen One (De Uitverkorene) Bokma won an International Emmy Award, in 2007.

If you have those experiences, then you must have an answer to the question: What is an actor? A creative artist?
Bokma: "No. He is an incredible artisan. And on top he can become an excellent artist. Once."

 

How?
Bokma: "He can play a role in which he can transcend himself, in such an outstanding way that both, the scriptwriter and the director would be amazed. Then you approach the hazy area of a creative artist. Then you are not an executive artisan anymore, but you sublimate. Beyond control for others. The others have to think: 'I could do that too', but it must remain impossible. Only you can do that because you are the artist."

 

How often have you reached that level in the past thirty years?
Bokma: "Hardly. There is also the holy moment on stage. The moment when something is so dreadful good, that it transcends space and time. Almost a quantum physical experience. David in Night is mother to the day (Natten är dagens mor) by Lars Norén was such a role. When I think about that level, I also think about the Dutch actor Guus Hermus. Unfortunately I never played with him, he was too old. I’ve seen him playing in Cyrano de Bergerac. In particular the last apotheosis of the play was so incredibly beautiful. If you can convince me only with: 'Listen to me and hear what I'm saying. Hear what I'm saying.' It was fabulous. With so little, such simple means. And then you think: 'I can do that too'. That is quality, if everyone starts thinking: 'I can do that too'. That is talent."

 

Guus Hermus

Where do you get your talent from? What is your secret?
Bokma: "If I knew it, I would not tell you of course."

 

Why not?
Bokma: "Come on! You write it down and then everyone knows it. Then I lose my secret."

 

No, because you are the only one who can do it. You are the magician, the others are impersonators.
Bokma: "Alchemy. If you knew the secret, then you could do it. If I knew it I would say: I don't know, I don't know. I think. I'm not stupid and I think. About what I'm doing. You have to possess an intuitive kind of thinking. Sometimes you're allowed to purely thinking, but only when it tends to go wrong: how do I solve it? Before and after that moment you have to think. Afterwards you ought to be very honest: that went wrong. I can hope or lie against all odds that it was good, but it wasn't. How come? What did I do? Often it's a matter of vanity. At that moment, I wanted yesterday's success again. But the situation was different today. Then I have to forget everything and start all over again. To avoid repetition. How you do that? Everyone has to find out for themselves."

 

What is intuitive thinking?
Bokma: "You let your intuition rule over your thinking. You need a highway between your head and your heart. One of the two must take over. In times of emergency the head has to take it over, then you have to calculate, your heart subordinates. On stage it is the other way around. The intuition leaves enough room for the thinking. If you force something, then it goes wrong. It is out of control. If it really goes well, well, those are magic moments. Then you are a magician. That is a quantum mechanical moment. You are independent of time and space, regardless of strength and load."

"Love is always utterly selfish”

"Short term loves are the deepest loves," you once said. What did you mean?
Bokma: "That was about my parents. They felt in love in a terrible way when they were very young. In the end it didn't go through by circumstances, but I was the result. They carried that for the rest of their lives. They hadn't the chance to let it go out like a candle. Those are the deepest loves. The loves that remains elusive, which are unfinished. The beginning is incredibly deep; you really almost collapsed into each other. If circumstances don't allow it, you leave behind with that desire to return."

 

Does that also apply for the non-consumed loves?
Bokma: "Yes. Love is desire. Love is the desire to be somebody else. Because then you have complete control over the other person. You want that other person; he or she has to be yours. Back to the symbiosis."

 

That sounds like possessing each other. Isn’t that a very unhealthy kind of love?
Bokma: "There are many unhealthy loves. Also loves which are being called loves, but aren't. You also have love affairs with both sides of an equally strong desire to go away from each other. Also a kind of love."

 

You also have said that it's impossible to love each other?
Bokma: "Yes. This is a state of being that the body simply does not allow. People who say to love each other continuously, float on the memory of an earlier time. They try to experience it continuously, but that love almost never returns. Maybe in emergencies such as death or heavy loss."

 

Is that not a straw that you want to appropriate?
Bokma: "That is love: to keep the other person. You want the other in your own aura. Love is never altruistic. It is not possible. The monk who scourge himself for thirty years to be as close as possible to God. The nurse who wants to help others... Because they think: I do it great, I'm a good person, so I deserve something later."

 

If you label 'to love' as something pure selfish, how do you perceive the love for your children?
Bokma: "That's parentage. Complete other kind of love. That's an obvious love. I said when

I got my kids: 'I never knew love could be so obvious.'"

 

Obvious?
Bokma: "I don't have to do a thing. It's there. They are your descendants, so it should come out as strongly as possible, as well as possible maintained."

That is also selfish, because it suits you best: 'Look how biological capable I am!'
Bokma: "Everything is selfish. That you are sitting here is selfish. And I try to give the best answer to impress you. I get the best out of myself when I speak with someone who sits on the same level. Two can do more than one. With children as well, who have priority. Only I'm not sure that it is always wise. "

“Maybe I'm looking forward to anyone, also with their mistakes"

How do you experience your own talent? Do you have to work hard or do you float on it?
Bokma: "Talent is what you have. You don't have to do anything for it. I have especially talent to know that I have talent. Talent to know how to develop, to know what it is and how to dose. That's a big part of your intelligence and I think I have that. In that way I'm not stupid."

 

You also mean that psychological? Can you see people?
Bokma: "Yes, I think so."

 

Have you often been disappointed?
Bokma: "Why do you say disappointed? Maybe I'm looking forward to anyone, also with their mistakes. All those people are unique. If you like them or not, if they block you or not. I'm not easily disappointed. People are as they are. Why should I be so arrogant to think: My way is best and everyone who is at another level disappoint me. That's vain."

 

Take for example the mothers of your children?
Bokma: "They didn't disappoint me."

 

Those three women gave you a real fait accompli. In the same period they confront you with the news that all three were pregnant of you.
Bokma: "Yes. Period."

 

That's too laconically.
Bokma: "Yes, but that's the only way to survive. If you are in a situation where there is no remedy against it, then you become ill. You can't see your children anymore and it leaves you with rancor. People who do that disappoint me. Of course there were moments when I suffered, but I never had something against the children. With the mother I argued, but that's logical in such a situation."

 

What kind of fight you had with the mother's?
Bokma: "It would have been easier if we agreed earlier. For the child it would be more ideal. But I put over it very quickly. After two years I was over it. It doesn't make sense to keep complaining about it. Make the best of it."

 

And do you succeed?
Bokma: "It works wonderfully. By trial and error."

Have you always been so pragmatic?
Bokma: "If you, like me in my youth, went from one host family to the other, you learn improvising. You can anticipate faster, you see things coming, you feel it. That's intuition. Feeling where the good, the bad and the worst things are coming from. The knowledge to identify, to define and to take appropriate measures against this. That ... is intelligence."

(Thanks to Helen Williams)
 

Pierre Bokma over zijn spel

"Luister naar me en hoor wat ik zeg"

Pierre Bokma (56) verschuift zijn stoel en komt dichterbij zitten. Al zijn aandacht is voor het gesprek en de gesprekspartner. Confrontatie aangaan, contact zoeken: het lijken levensvoorwaarden voor hem. Voor minder worden vrouwen verliefd op een man. De acteur die velen als de beste van het land beschouwen toert momenteel door het land met het stuk Oom Wanja van Anton Tsjechov, onder regie van Gerardjan Rijnders. Bokma: "Iemand heeft ooit gezegd: 'Jij bent een tovenaar.' Dan denk ik bij mezelf: ontzettend lief van je, maar ik wou dat ik het was. Natuurlijk wilde ik al vanaf mijn vijfde tovenaar worden, want dan hoef je je nergens zorgen om te maken. Tovenaar zijn is een streven. Maar de beste acteur van Nederland... Wie bepaalt dat? Ken jij een 'beste-acteur-van-Nederland-meter'?"

Door Dominique Verschuren

Waar draait acteren volgens jou om?

Bokma: "Ik wil met de gegevens die ik heb, ik en hoe ik in de wereld beweeg, de mensen overtuigen dat de man die dat speelt ook een ander is. Daarvoor moet je kijken of je de mogelijkheden hebt die aansluiten bij wat jij denkt dat dat personage nodig heeft. Het hoeft niet iets te zijn dat je dagelijks gebruikt. Als jij geen psychopaat bent en je moet een psychopaat spelen, dan moet je nagaan: Wat is een psychopaat? Dan moet je kijken of in jou de mogelijkheden liggen om een blijvende indruk te wekken dat je dat bent."

Waar haal jij de psychopaat in jezelf vandaan?

Bokma: "Een psychopaat is iemand die gewetenloos is. Dan moet je nagaan of je dat kan overbrengen, niet alleen maar suggereren."

Zijn dat geen trucs?

Bokma: "Alles is een truc. Als je een compliment maakt aan een vrouw en het is écht gemeend, dan zal ze dat het minst vaak geloven. Als je het truc laat zijn, zal ze eerder geneigd om het te accepteren. Omdat ze weet dat het een spel is. Als het echt is en ze accepteert het... ja dan... dan liggen er mogelijk andere consequenties. (lacht) In het spel dat jij met haar speelt, weet zij net iets anders en iets meer dan jij. Zij anticipeert op die ene nacht en nog veel meerdere nachten, op misschien nooit een nacht of pas over een jaar een nacht. De vrouw heeft de touwtjes in handen. Maar hoe hoger de kwaliteit van jouw spel, hoe interessanter het wordt."

Speel je datzelfde spel ook met het publiek?

Bokma: "Ja."

Maar het publiek gaat niet met jou naar bed?

Bokma: "Nee, het publiek vereenzelvigt zich met mij, met de rol en het stuk waarin ik sta. Het publiek is bereid heel ver te gaan en heel veel concessie te doen. Hoe intiemer de omgeving is waarvan de toeschouwer afstand wilt doen om bij jou in het spel te zitten, hoe beter het werk is dat je levert. Als een van hun intiemste eigendommen beschouwen toeschouwers tijd. Hun tijd. Als mensen dat echt vergeten, he-le-maal vergeten... dan vergeten ze alles. Ook hun zorgen."

Het geheim van Pierre Bokma

Is een acteur een scheppend kunstenaar?

Bokma: "Nee. Hij is een ongelofelijke ambachtsman. En daarbovenop kan hij nog een excellent kunstenaar worden. Een keer."

Hoe?

Bokma: "Hij kan in een stuk een rol spelen waarbij hij boven zichzelf uitstijgt. Op die manier dat zelfs de schrijver en de regisseur zich erover verbazen. Dan raak je vaag het gebied van scheppend kunstenaar. Dan ben je niet een uitvoerend ambachtsman, maar je sublimeert. Beyond control voor anderen. De ander moet denken: Dat kan ik ook, maar het moet onmogelijk blijven. Het is alleen aan jou en dan ben je een kunstenaar."

Guus Hermus

Hoe vaak heb je dat niveau bereikt in de afgelopen dertig jaar?

Bokma: "Nauwelijks. Er is ook het heilige moment op het toneel. Waarin zoiets verschrikkelijk goed gaat dat het aan tijd en ruimte ontstijgt. Dat is bijna een kwantum fysische ervaring. David in Nacht, de moeder van de dag van Lars Norén was zo'n rol. Daar ging het boven zichzelf uit, het stuk ook. Als ik aan dat niveau denk, denk ik ook aan Guus Hermus. Ik heb helaas nooit de kans gehad om met hem te spelen. Ik heb hem zien spelen in Cyrano de Bergerac. Met name de laatste apotheose van dat stuk, dat was zo onwerkelijk mooi. Als je mij weet te overtuigen, met alleen maar: 'Luister naar me en hoor wat ik zeg. Hoor wat ik zeg.' Dat vond ik geweldig. Met zo weinig, met zulke eenvoudige middelen, waarbij je abusievelijk gaat denken: Oh, dat kan ik ook. Want dàt is kwaliteit, als iedereen gaat denken: dat kan ik ook. Dàt is talent."

Waar haal jij jouw talent vandaan? Wat is je geheim?

Bokma: "Als ik het had, zou ik het je natuurlijk niet vertellen."

Waarom niet?

Bokma: "Ja, hallo! Jij schrijft dat op, dan weet iedereen het. Dan ben ik mijn geheim kwijt.

Nee, want jij bent de enige die dat echt kan. Jij bent die tovenaar, die anderen zijn imitators.

Bokma: "Alchemie. Als je het geheim kende, dan kon je het. Als ik het wist zou ik het zeggen, ik weet het niet, ik weet het niet. Ik denk na. Ik ben niet dom en ik denk na. Over wat ik aan het doen ben. Je moet een intuïtief soort denken hebben. Soms mag je echt denken, maar alleen als het dreigt fout te gaan, hoe moet ik het oplossen? Daarvoor en daarna moet je denken. Na afloop, moet je heel eerlijk zijn: dat ging niet goed. Ik kan wel hopen en liegen tegen beter weten in dat het goed was, maar het was niet goed. Hoe komt dat? Wat deed ik daar? Vaak is het ijdelheid. Ik wilde daar die reactie van gisteren weer hebben. Daar leende zich de situatie van vandaag niet voor. Dan moet ik alles vergeten, open en opnieuw. Herhaling zien te vermijden. Hoe iemand dat doet, dat moet iedereen voor zichzelf uitzoeken."

Wat is intuïtief denken?

Bokma: "Je laat je intuïtie de baas zijn over je denken. Je hebt een snelweg nodig tussen je hoofd en je hart. Een van de twee moet het overnemen. In tijden van nood moet het hoofd het overnemen, dat moet je calculeren, dan moet je intuïtie ondergeschikt blijven. Op het toneel moet je het andersom doen, daar moet je het denken ondergeschikt maken aan je intuïtie. Die intuïtie laat genoeg ruimte over om dat denken zijn handige werk te laten doen. Als je iets gaat willen, dan wordt het helemaal niets. In je buik zit Jasha Heifetz of Paganini, de man met de viool. Als je zegt: 'Ga nu spelen!', dan verdomt ie het. Op het moment dat je hem uitnodigt: 'Doe je mee?', dan speelt hij de mooiste dingen. Dan heb je er helemaal geen zeggenschap meer over. En als het echt goed is, dat zijn van die magische momenten. Dan ben je echt een tovenaar. Dat is een kwantum mechanisch moment. Dat ben je los van tijd en ruimte, los van kracht en last."

"Liefde is altijd volkomen egoïstisch"

"Kortstondige liefdes zijn de diepste liefdes," heb je ooit gezegd. Wat bedoel je daarmee?

Bokma: "Dat ging over mijn ouders. Zij zijn op een vreselijke manier verliefd geraakt op hele jonge leeftijd. Het is uiteindelijk door allerlei omstandigheden niet door gegaan, maar wel met mij als resultaat. Ze hebben dat hun leven lang met zich meegedragen. De kans om het te laten uitgaan als een kaars hebben ze niet gehad. Dat zijn de diepste liefdes. De liefdes die ongrijpbaar blijven, die onaf zijn. Het begin is zo ongelofelijk diep, je stort echt bijna in elkaar. Als de omstandigheden het niet toelaten blijf je met dat verlangen zitten om daarnaar terug te keren."

Geldt dat ook voor de niet-geconsumeerde liefdes?

Bokma: "Ja. Liefde is verlangen. Liefde is het verlangen de ander te zijn. Omdat je dan de volledige controle hebt over de ander. De ander wil je hebben, die moet van jou zijn. Terug naar de symbiose."

Het klinkt als elkaar bezitten. Is dat geen ongezonde vorm van liefde?

Bokma: "Er zijn heel veel ongezonde liefdes. Ook liefdes die liefdes worden genoemd maar geen liefdes zijn. Je hebt ook liefdes waarbij van beide kanten een even sterk verlangen is om van elkaar weg te gaan. In elkaar proberen de middelen te zoeken om dat te kunnen. Ook een vorm van liefde."

Bokma als oom Wanja

Je hebt ook gezegd dat het onmogelijk is om van elkaar te houden?

Bokma: "Ja. Dat is een staat van zijn die het lichaam gewoon niet toelaat. Het houden van, mensen die zeggen permanent van elkaar te houden, drijven op de herinnering aan een vroeger moment. En zij proberen voortdurend de daadwerkelijke ervaring te hebben, maar die komt bijna nooit meer terug. Misschien bij noodgevallen, zoals dood of een zwaar verlies."

Is dat niet een strohalm die je je wilt toe-eigenen?

Bokma: "Dat is houden van. Het woord zegt het al. Het houden, het willen hebben. Het aanwezig willen zijn binnen jouw aura. Er zit bijna geen altruïsme bij. Kan niet. De monnik die zichzelf dertig jaar geselt wil alleen maar het dichtst bij God zitten. De verpleegster die anderen zo graag helpt... Omdat men denkt: 'Ik doe goed, ik ben een goed mens, dus verdien ik straks wat.'"

Als jij houden van als puur egoïstisch bestempelt, hoe zit het dan met de liefde voor jouw kinderen?

Bokma: "Dat is bloedverwantschap. Dat is een volslagen ander soort liefde. Dat is een vanzelfsprekende liefde. Ik heb gezegd toen ik mijn kinderen kreeg: 'Ik wist niet dat liefde zo vanzelfsprekend kon zijn.'"

Vanzelfsprekend?

Bokma: "Ik hoef er niets voor te doen. Het is er. Het zijn jouw nazaten, dus het moet zo sterk mogelijk tevoorschijn komen, zo goed mogelijk onderhouden worden.

Dat is ook egoïstisch, omdat het jou het beste uitkomt: 'Kijk eens waar ik biologisch toe in staat ben!'

Bokma: "Alles is egoïstisch. Dat jij hier zit is egoïstisch. En ik probeer het beste antwoord te geven om jou te imponeren. Ik haal het beste uit mezelf naar boven als ik spreek met iemand die op hetzelfde niveau zit. Twee kunnen meer dan een. Met kinderen is dat ook, die hebben die prioriteit. Alleen weet ik niet of dat altijd verstandig is."

"Misschien verheug ik me juist op iedereen met fout en al"

Hoe ervaar je je eigen talent? Moet jij er hard voor werken of drijf je erop?

Bokma: "Talent heb je. Daar hoef je niets voor te doen. Ik heb vooral talent om te weten dat ik talent heb. De gave om het talent uit te bouwen, te weten wat het is en hoe je het moet doseren. Het talent om te weten waar je je kan ontplooien en waar je je rustig moet houden. Het doseren van die dingen is voor een groot deel intelligentie en ik denk dat ik dat wel heb. Op dat gebied ben ik niet dom."

Dat is ook psychologisch? Kun jij mensen doorzien?

Bokma: "Ja, dat denk ik wel."

Ben je al vaak teleurgesteld daarin?

Bokma: "Waarom zeg je teleurgesteld? Misschien verheug ik me juist op iedereen met fout en al. Al die mensen zijn uiterst uniek. Of ze jou nu in de weg zitten of niet, of jij ze mag of niet, of jij ze interessant vindt of niet. Ik ben niet zo gauw teleurgesteld. Mensen zijn zoals ze zijn. Waarom zou ik zo arrogant zijn om te denken: 'Mijn lijn is de beste en iedereen die daar niet op zit, daar ben ik teleurgesteld in.' Dat is nogal ijdel."

Neem bijvoorbeeld de moeders van je kinderen?

Bokma: "In hun ben ik niet teleurgesteld."

Die drie vrouwen hebben jou toch behoorlijk voor een voldongen feit gesteld. In dezelfde periode confronteerden ze jou met het nieuws dat ze alle drie zwanger waren van jou.

Bokma: "Ja. Klaar."

Dat is wel erg laconiek.

Bokma: "Ja, maar dat is de enige mogelijkheid om te overleven. Als je een situatie creëert waartegen je geen remedie hebt en die jou in de weg zit, dan word je ziek en hol je jezelf uit. Je kunt je kinderen niet meer zien, want daar hou je ook een rancune aan over. Mensen die dat doen, daar zou ik teleurgesteld in zijn. Tuurlijk heb ik ook wel momenten gehad waarin ik het moeilijk vond en niet prettig had, maar ik heb nooit iets tegen de kinderen gehad. Met de moeders heb ik wel een behoorlijke strijd gehad, maar dat is de logische strijd die iedereen in zo'n situatie uitvecht."

Welke strijd heb je met de moeders van je kinderen uitgevochten?

Bokma: "De strijd dat het handiger was geweest als we het er samen over eens waren geweest. Voor het kind zou het idealer geweest zijn. Maar daar heb ik me redelijk snel overheen gezet. Na anderhalf à twee jaar was ik daar mee klaar. Het heeft geen zin om er over te tobben of te zeuren, we moeten er het beste van maken."

En dat lukt?

Bokma: "Dat lukt wonderwel. Met vallen en opstaan."

Heb jij altijd zo pragmatisch in het leven gestaan?

Bokma: "Als je, zoals ik in mijn jeugd, van het ene gastgezin naar het andere internaat gaat, leer je behoorlijk improviseren. Dan heb je een behoorlijke buffer, een enorm vangnet voor problemen. Je kunt heel snel anticiperen, je ziet dingen aankomen, je voelt het. Dat is intuïtie. De mate waarin je voelt waar goede, slechte of hele slechte dingen vandaan komen. Het weten, het onderkennen, het omschrijven en weten adequate maatregelen daartegen te nemen. Dàt... is intelligentie."

(Pierre Bokma zien spelen)

De jongen zat op de tweede rij, naast hem het mooiste meisje van de school. Zij viel voor zijn onaangepastheid, voor zijn verwondering voor schoonheid en het geheim achter de dingen. Op nog geen tien meter afstand zag hij het gebeuren. De tovenaar verhulde zich in ieder willekeurig personage dat hij uit een inwendige bron kon oproepen. Feilloos drukte hij zichzelf daarin uit, veroverde de harten van de voorste rijen, bracht de rest van de zaal in vervoering. Iedereen wil zich soms laven aan een troostkaartje van twintig euro.

Van een meisje heeft de jongen nooit zo kunnen houden.

Dominique Verschuren, 2009

Binnenkort het uitgebreide interview met Pierre Bokma over zijn en spelen, over zijn geheim en de (on)mogelijkheid van liefde.
 
 

(Watching how Pierre Bokma plays)

The boy sat in the second row, next to him the prettiest girl in school. She fell for his maladjustment, for his wondering for beauty and the secrets behind the things. In less than ten meters from him he saw it happened. The magician disguised in any arbitrary character he could call from an internal source. Unfailingly he expressed himself, captured the hearts of the front row, threw the rest of the audience into ecstasies. Everyone sometimes like to refresh from a twenty euro consolation ticket.

A girl he could never love the same way.

Dominique Verschuren, 2009

Blinde Bram geeft zijn kijk op de Sinksenfoor

‘Ik ben een groot kind dat helemaal van voor af aan begint.’

Het is weer Pinksteren. Dat betekent wekenlang plezier op de Sinksenfoor. Voor de meesten van ons. Maar hoe beleeft een blinde de kermis van Antwerpen? Bram De Rijcke, 35 jaar en zeer slechtziend, geeft zijn visie op de Sinksenfoor.

 

Door Dominique Verschuren

“Als je een goed zicht hebt is de kermis leuk omdat je tegelijk kan kijken en wandelen," legt De Rijcke uit. "Bij mij lukt dat niet. Ik moet mij hard focussen op mijn weg. Daardoor kan ik geen aandacht schenken aan de rest om mij heen. Bij mij is het: wandelen, stoppen, kijken, wandelen, stoppen, kijken... Dat is niet aangenaam en bovendien zeer vermoeiend.”

Voordat het noodlot toesloeg leidde De Rijcke een leven zoals ieder ander: “Ik ben afkomstig uit Zoersel, even buiten Antwerpen. Op 16-jarige leeftijd kwam ik naar Antwerpen. Ingetrokken bij mijn vriendin. Zij was twee jaar ouder en afkomstig uit Oost-Malle. Zij studeerde aan de universiteit voor handelsingenieur. Ikzelf volgde aan de Antwerpse hotelschool de opleiding voor slager, waarna ik snel een job vond.”

Nadat het noodlot hem trof kreeg het begrip ‘aanpassingsvermogen’ voor De Rijcke een totaal nieuwe dimensie. Hij werd ‘zeer slechtziend tot blind’ verklaard. Letterlijk betekent dat in zijn geval: door het rechteroog ziet hij zwart, het linkeroog laat voor dertig procent licht door. Om nog maar te zwijgen van het gebrek aan diepteperspectief.

“Muziek, achtergrondlawaai, flikkerende lichten, de menigte om me heen... Er komt van alles op je af, maar je kan het niet waarnemen. Je moet gaan zoeken waar wat vandaan komt. Het kost mij allemaal meer moeite om het in me op te nemen. Daarnaast moet ik me ook nog concentreren op lopen. Dat kost veel energie.”

Een stom, allesbepalend toeval

Zoals velen onder ons verliefd worden, zo overkwam De Rijcke zijn slechtziendheid. Zomaar. Onaangekondigd en meedogenloos.

Tijdens de feestelijke nacht van 1 januari 2002 vergaapte half Europa zich aan de nieuwe eurobiljetten die aanvoelden als Monopolygeld. In diezelfde nacht viel er in Wilrijk een jongeman van 25 met balkon en al negen meter naar beneden. De Rijcke ontsnapte ternauwernood aan de dood. Zijn leven nam voorgoed een andere wending.

“Het is nieuwjaarsnacht. Met twaalf man zijn wij een feestje aan het bouwen. Tegen drie uur vraag ik aan mijn vriendin om te gaan slapen. Zij antwoordt: we blijven nog even op. Een uur later, om vier uur ’s nachts, gaat de bel. Mijn vriendin pakt de parlofoon maar verstaat niet wie daar beneden iets tegen haar zegt. Ik ga kijken op het balkon en het balkon breekt af. Eerder die dag had ik er nog een lange tijd op gestaan om de kerstverlichting op te ruimen. Ik val negen meter omlaag. Een vriend en mijn vriendin rennen acuut naar beneden. Totdat de ambulance arriveert hebben zij met mij op de stoep gezeten. Mijn gezicht in haar schoot. Het bloed uit mijn mond vegend zodat ik niet zou stikken. De traumatische beelden teisteren nog altijd haar nachtrust."

In het ziekenhuis constateerden de artsen een opendijbeenbreuk, een verbrijzelde knieschijf, een schedelbasisfractuur en een gebroken sleutelbeen. Twee maanden lang lag De Rijcke in een coma. Sindsdien zijn zijn reuk- en smaakzin aangetast. Hij verloor zijn gevoel in de linkerkant van zijn gezicht. Door zijn linkeroor hoort hij niets meer. De schedelbasisfractuur heeft van alles beschadigd in zijn hoofd. Bovendien kan De Rijcke fysiek niet meer huilen. Om het kwartier druppelt hij zijn ogen om uitdroging te voorkomen.

De onverbiddelijke optimist in hem neemt snel de overhand als hij relativeert: “Ik heb het geluk gehad dat ik stapje voor stapje bij bewustzijn ben gekomen. Dan kan je het geleidelijk verwerken. Als je een ongeluk hebt gehad en je wordt de volgende dag wakker dan krijg je de schrik van je leven als je plotsklaps merkt hoe je erbij ligt. Uiteindelijk heb ik een half jaar in het ziekenhuis gelegen. Daarna volgde de lange weg terug. Ik ben nog steeds onderweg.”

Een blinde in de cinema?

Op straat en op de kermis kijken mensen vreemd op als ze een jongeman met een witte stok in de hand zien passeren. Sommigen gezichten verraden nieuwsgierigheid. Anderen kijken De Rijcke aan alsof ze E.T. lijken te herkennen.

“Ik heb daar weinig last van. Ik zie dat letterlijk en figuurlijk amper. Natuurlijk ben ik me daar wel bewust van. Het is ook niet alledaags. Je ziet wel eens een blinde op straat lopen, maar het blijft toch iets ongewoons. Weet je wanneer de mensen raar opkijken? Als ik naar de cinema ga. Daar begrijpen ze niets van: Wat komt iemand met zo’n stok nu in de cinema doen?”

Doordat beelden onze waarneming domineren overschaduwen ze volledig de andere prikkels die op ons afkomen. Ook op de kermis eisen de kleuren en de bewegingen alle aandacht op. We zouden bijna vergeten welke geluidseffecten worden gebruikt om ons zintuigen aan te wakkeren. De Rijcke is de perfecte gids om goedziende mensen door een wazige jungle te leiden.

“Als jij straks dit bandje met al die achtergrondgeluiden afluistert om je artikel uit te tikken, dan pas realiseer jij je hoe het voor mij is om over de kermis te lopen. Je kunt het misschien het beste voorstellen als een duistere omgeving met gigantisch veel mensen. Het is niet volledig zwart maar wel donker. Als op een afgelegen weg zonder lantaarns. Zo weinig licht dat je nauwelijks iets ziet. Bovendien kan je op straat de mensen nog waarschuwen door te tikken met je stok. Hier op de Sinksenfoor lukt dat niet. Het lawaai overstemt alles.”

Verkeerde plaats, verkeerd moment

De kans dat De Rijcke ooit nog zal kunnen zien is nihil. In zijn omgeving voltrok zich een natuurlijk scheiding tussen 'vrienden' en echte vrienden. En hij is verwikkeld in een slepende rechtszaak met zijn voormalige huisbaas.

“Onze verzekering staat tegenover hun verzekering. Zij hebben voor honderd procent goedgekeurd dat het hun fout is. Het is nu een geldkwestie. Ik was slager, verdiende goed. Tel dat maar op: ik heb financieel serieus geleden. Hoe hoog het bedrag wordt weet ik niet precies... Het moet zeker oplopen tot in de honderdduizenden euro’s.”

Ook de relatie met zijn vriendin sneuvelde: “We zijn op tijd uit elkaar gegaan, op vriendschappelijke basis. Ik had mijn energie nodig om te herstellen en me op mijn toekomst te richten. Een vriendin slorpt veel aandacht op. Makkelijk heeft zij het sindsdien niet gehad. Ze voelt zich schuldig omdat zij nog wilde opblijven, terwijl ik liever ging slapen. Ze verwijt zichzelf dat ik door haar met het balkon naar beneden ben gevallen. Bovendien loopt zij nog altijd met traumatische herinneringen rond. Die heeft het lastiger dan ik. Voor mij is het een groot zwart gat; ik weet niets meer van die avond."

Op gezette tijden maalt het in zijn hoofd. Eén vraag staat centraal: Wie denkt aan het begin van de avond dat hem een paar uur later zoiets vreselijks overkomt? “Ik ben gelukkig niet bevattelijk voor depressies, maar zoals iedereen heb ik goede en slechte dagen. Van die dagen dat ik in bed blijf liggen en denk: Verdomme, weer een vervelende dag voor me. Natuurlijk pieker ik met de vraag: Waarom? Verkeerde plaats, verkeerd moment? Een echt antwoord vind je daar nooit op. Ik troost me met de gedachte dat ik me nog dingen kan herinneren van vroeger zodat ik mij een voorstelling kan maken.

De geur van de zee

Weet je wat ik echt mis? De geur van de zee. Die kleine dingen in het leven mis ik toch wel. Eten proef ik niet, maar ik geniet wel van het uitzicht op mijn bord. Aan zo’n culinaire creatie hecht ik meer belang dan aan de smaak. Iedereen is altijd zeer ingetogen als ik kom eten, want ik zeg altijd dat het lekker is."

Buiten een projector om documenten tientallen malen uitvergroot te kunnen lezen vallen twee computers op in zijn appartement. “Vroeger was ik slager, nu werk ik met computers. Nadat ik uit het ziekenhuis kwam ben ik terechtgekomen bij Licht en Liefde. Zij hebben een heropleidingscentrum voor blinden en slechtzienden. Daar ben ik mij nu aan het herscholen. Ik leer nu braille en dactylo. Ik moet mij door mijn handicap opnieuw oriënteren. Ik moet onderzoeken wat mijn mogelijkheden zijn en mijn weg zoeken. Ik ben net een groot kind dat helemaal van voor af aan begint.”

Ondanks zijn handicap schetst De Rijcke voor zichzelf een hoopvol toekomstbeeld. “Weet je wat ik graag zou willen doen? Koken in een daklozencentrum. Dat is een job die ik nog kan uitvoeren en waarvoor je veel waardering terugkrijgt. Ik krijg dan het gevoel dat ik iets nuttigs doe.”